Od mechanizmu psychopatologii do zmiany w psychoterapii

Warszawskie Międzyuczelniane Seminarium Naukowe

W roku akademickim 2017/2018 seminarium odbywało się w budynku Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Od roku akademickiego 2018/2019 seminarium będzie się odbywać w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie. Zapraszamy!

Cel: Stymulacja współpracy między naukowcami, rozwijanie wiedzy i wymiana informacji. Tworzenie opiniotwórczego i integrującego się środowiska naukowców-psychoterapeutów.

Tematy: Badania własne, projekty badawcze lub przeglądy badań na temat mechanizmów psychopatologii lub zmiany w psychoterapii. Zagadnienia teoretyczne i praktyczne, ze szczególnym naciskiem na badania translacyjne (od mechanizmu i objawu do terapeutycznej zmiany). Próba łączenia tych dwóch aspektów może być zawarta w prezentacji lub odbywać się już wyłącznie w dyskusji. Same badania nie muszą w sobie zawierać bezpośredniego połączenia psychopatologia-psychoterapia. (A zatem prezentowane tematy mogą w sposób szeroki dotyczyć badań nad psychopatologią i psychoterapią). Tematy spotkań mogą również dotyczyć zjawisk powiązanych bądź zbliżonych do psychoterapii, a dotyczących zmiany w funkcjonowaniu człowieka i istotnych ze względów społecznych. Przykładami takich tematów mogą być zagadnienia takie jak psychoterapia a coaching, duchowość, badania nad superwizją, psychoterapia a rehabilitacja poznawcza.

Rada programowa: dr Paweł Holas (WP UW), dr Rafał Styła (WP UW), dr Małgorzata Chądzyńska (IPiN), dr Agnieszka Chrzczonowicz-Stępień (WP USWPS), dr Konrad Janowski (WP WSFiZ), dr Izabela Kaźmierczak (IP APS), dr Cezary Żechowski (IP UKSW).

Komitet organizacyjny: dr Paweł Holas (WP UW), dr Rafał Styła (WP UW), dr Małgorzata Chądzyńska (IPiN), dr Agnieszka Chrzczonowicz-Stępień (WP USWPS), dr Konrad Janowski (WP WSFiZ), dr Izabela Kaźmierczak (IP APS), dr Cezary Żechowski (IP UKSW), mgr Joachim Kowalski (sekretarz komitetu, WP UW).

Instytucje organizujące: Wydział Psychologii UW, Instytut Psychologii APS, Wydział Psychologii UKSW, Wydział Psychologii USWPS, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Wydział Psychologii WSFiZ.

Kiedy: Spotkania odbywają się kilka razy w roku, w wybrane piątki.

Czas trwania: Dwie godziny zegarowe, 10:00-12:00.

Gdzie: W pierwszym roku działania na Wydziale Psychologii UW.

Dla kogo: Dla pracowników naukowych, którzy są psychoterapeutami, a zarazem czynnie prowadzą badania naukowe. W pierwszym kręgu zainteresowania są badania w dziedzinie psychopatologii i psychoterapii, jednakże mile widziani są psychoterapeuci-badacze, którzy podejmują badania z szerokiego pola zagadnień humanistyczno-społeczno-medycznych. Obserwatorzy – studenci, doktoranci, psychoterapeuci i inne osoby nie prowadzące czynnie badań lub niebędący psychoterapeutami są również mile widziane.

Przebieg: Do 45 minut prezentacja, 75 minut komentarza zaproszonych gości i dyskusji wszystkich uczestników.

Zapisy: Osoby zainteresowane udziałem w wybranym seminarium uprzejmie prosimy o wysłanie wiadomości na adres seminarium-psychoterapia@psych.uw.edu.pl podając następujące dane: imię i nazwisko, tytuł naukowy, podstawowe miejsce pracy, adres e-mail oraz numer telefonu. Uprzejmie prosimy o przesłanie zgłoszenia oddzielnie w przypadku każdego spotkania. Liczba miejsc jest ograniczona (w procesie przyjmowania uczestników stosuje się zasadę kolejności zgłoszeń).

Udział w seminarium jest bezpłatny.

Program seminarium.

Rok 1. Rok akademicki 2017-2018

W roku akademickim 2017-2018 seminaria odbywać się będą w wybrane piątki w godzinach 10:00-12:00, na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego (ul. Stawki 5/7) w sali 74 (drugie piętro).

*** Najbliższe seminaria ***

Seminarium 4. 20.IV.2018. Prof. dr hab. Piotr Oleś (KUL), dr Anna Batory-Ginda (APS), dr Elwira Brygoła (USWPS Poznań), dr Magdalena Flak (Centrum Integracja w Gdyni)

Dyskutantka: dr hab. Anna Cierpka (Wydział Psychologii UW)

Czas trwania: 10:00-12:30 (ze względu na prezentację zespołową seminarium zostało przedłożone o 30 minut).

Wspólnym mianownikiem prezentowanych badań jest eksploracja zagadnienia tożsamości, zwłaszcza w aspekcie jej zmian. Pytanie, które będzie stanowić oś dyskusji, brzmi „jak przedstawione badania wpisują się w koncepcję modelu dynamiki tożsamości?” (Batory, Brygoła, Oleś, 2016). Podsumowanie ma służyć krótkiej teoretycznej refleksji nad możliwościami i ograniczeniami modelu oraz kwestią dalszych badań.

Piotr Oleś: Wprowadzenie do dyskusji i podsumowanie.

Anna Batory-Ginda, Piotr Oleś: Zagrożenie vs wzmocnienie motywacyjnych podstaw tożsamości

Tożsamość osobista i społeczna są kształtowane w kontekście zmieniających się warunków otoczenia. W myśl teorii motywowanego konstruowania tożsamości (motivated identity construction theory, MICT) Vignolesa (2011), jednostki budują odpowiedź na pytanie „Kim jestem?” w taki sposób, aby zaspokoić sześć podstawowych motywów: odrębności, ciągłości, samooceny, przynależności, skuteczności i sensu. Na przestrzeni czasu aspekty tożsamości stanowiące źródło samooceny, przynależności i ciągłości uzyskują bardziej uprzywilejowane miejsce w strukturze tożsamości (Batory 2014). Z kolei w sytuacji potencjalnego zagrożenia, dyskomfort jest tym większy im bardziej zagrożony element tożsamości był powiązany z poczuciem sensu życia, samooceną i w pewnym sensie poczuciem ciągłości (Batory, 2015). Teoria motywowanego konstruowania tożsamości nie wyjaśnia jednak jak motywy funkcjonują w różnych kontekstach zagrożenia bądź wzmocnienia tożsamości. Badania własne wskazały, które z motywów podlegają wpływom sytuacji uwrażliwienia na śmierć (Badanie 1), a które zmieniają się w reakcji na autoafirmację (Badanie 2). Zrozumienie dynamiki motywów to również poznanie wzajemnych relacji między nimi. Stąd w Badaniu 3 analizowano konsekwencje zagrożenia vs wzmocnienia poczucia odrębności (Badanie 3a) i poczucia przynależności (Badanie 3b) dla satysfakcji pozostałych motywów/poczuć budujących tożsamość.

Elwira Brygoła: Dynamika tożsamości osobistej a tendencje do zaburzeń osobowości

Współczesne ujęcia tożsamości osobistej akcentują jej dynamiczny charakter, wskazując na rodzaje procesów formujących i przekształcających tożsamość w biegu życia. Jedną z koncepcji jest model dynamiki tożsamości zaproponowany przez Piotra Olesia (Batory, Brygoła, Oleś, 2016). Zgodnie z modelem, dynamika tożsamości przebiega na dwóch wymiarach: doświadczenia wewnętrznego i aktywności zewnętrznej, które obejmują procesy integracji, transgresji, adaptacji i ekspansji. Układ nasilenia tych procesów tworzy cztery modalności tożsamości: stabilność, płynność, asymilację i akomodację. Wymienione procesy tożsamościowe są przejawem zdrowych, choć kontrastujących tendencji w rozwoju osobowości: tendencji do stabilizacji systemu i tendencji do jego rekonstrukcji. Tendencje te oddziałują na siebie na zasadzie sprzężeń zwrotnych i pozostają we względnej równowadze (Oleś, 2011), podobnie jak procesy dynamizujące tożsamość. W przypadku zaburzeń osobowości może występować usztywnienie niezintegrowanej tożsamości (modalność niezgodna z modelem dynamiki tożsamości) lub procesy tożsamościowe mogą przebiegać chaotycznie. W badaniu na grupie 356 osób w wieku od 18 do 52 lat (M = 24,93; SD = 7,72) sprawdzono związki poszczególnych procesów i modalności tożsamości z tendencjami do zaburzeń osobowości. Integracja tożsamości jest najsilniej negatywnie powiązana z tendencjami do zaburzeń osobowości, zwłaszcza typu borderline i osobowości zależnej. Akomodacja wykazuje umiarkowane dodatnie związki z niektórymi tendencjami do zaburzeń osobowości, zwłaszcza o charakterze obsesyjno-kompulsyjnym i histrionicznym. W badaniu wykazano także, że tendencja do schizoidalnego zaburzenia osobowości jest negatywnie powiązana z większością procesów dynamizujących tożsamość i jej modalności.

Magdalena Flak: Reorganizacja struktury tożsamości osobistej w sytuacji kwestionowania domen tożsamości

Celem projektu była charakterystyka zmienności struktury tożsamości pod wpływem kwestionowania domen tożsamościowych (poczucia, motywy i treści tożsamościowe), a także wykrycie zależności między motywami tożsamościowymi a poczuciami tożsamościowymi.Procedura badawcza objęła cztery etapy: (1) odpowiedź na pytanie „Kim jestem?” oraz ocenę treści tożsamościowych za pomocą 16 poczuć i 6 motywów tożsamościowych; (2) generowanie listy domen tożsamościowych oraz analiza pod względem zaspokajania ich przez motywy tożsamościowe; (3) manipulację eksperymentalną polegającą na kwestionowaniu domen tożsamości (zadaniem osoby badanej było wyobrażenie sobie sytuacji utraty ważnych dla tożsamości obszarów życia); (4) weryfikację uprzednio wygenerowanej listy treści tożsamościowych oraz ich ocenę za pomocą poczuć i motywów tożsamościowych. Dziewięć domen tożsamościowych nawiązywało do sfer edukacyjno-zawodowej, relacyjnej, przeszłości i przyszłości osób badanych, najbardziej charakterystycznych cech, kompetencji oraz światopoglądu. Konstruowanie hipotetycznej przyszłości miało na celu frustrowanie motywów tożsamościowych i wskutek tego wyobrażoną reorganizację struktury tożsamości. Było to możliwe dzięki zastosowanej technice myślenia narracyjnego, która wzmocniła refleksję tożsamościową. Procedura konfrontacji z hipotetyczną przyszłością skłaniała do autorefleksji tożsamościowej.Wyróżniono trzy warunki eksperymentalne, w których osoby badane wyobrażały sobie siebie za 10 lat w alternatywnej przyszłości bez:(1) trzech wybranych domen tożsamości (grupa wybór); (2) domen, w których w największym stopniu realizowane były motywy samooceny, ciągłości i sensu (grupa sens); (3); domen, w których w największym stopniu realizowane były motywy samooceny, ciągłości i przynależności (grupa bliskość); oraz grupę kontrolną. Hipotezy postulowały, iż największe reorganizacje struktury tożsamości osobistej wystąpią w przypadku wyobrażonej utraty domen związanych z sensem, zaś grupa wybór będzie dążyć do ochrony rdzenia tożsamości. Najważniejsze wnioski: a) zmiana tożsamości obejmuje reorganizację w ramach jej struktury; b) największe zmiany w zakresie wymiarów i treści tożsamościowych zachodzą w wyniku kwestionowania tych domen, które realizują motywy priorytetowe dla funkcjonowania tożsamości: samooceny, ciągłości, sensu i przynależności; c) w sytuacji wyboru aspektów życia do zakwestionowania dochodzi do ochrony trzonu tożsamości i zachowania dotychczasowej struktury tożsamości, pomimo utraty poczucia bycia sobą oraz zmiany treści tożsamościowych.

*** Archiwum spotkań ***

Seminarium 1. Idea i praktyka niewiedzenia w psychoterapii

Prelegent: Dr Wojciech Drath (Instytut Psychologii, Wydział Filozoficzny UJ)

Dyskutantki: dr hab. Anna Cierpka (Wydział Psychologii UW) oraz dr Magdalena Budziszewska (Wydział Psychologii UW)

Prowadzący seminarium: dr Paweł Holas (Wydział Psychologii UW)

Termin: 17.XI.2017 (piątek w godz. 10:00-12:00)

Streszczenie referatu Idea i praktyka niewiedzenia w psychoterapii

Badania nad znaczeniem niewiedzenia w pracy psychoterapeutów przeprowadzono w paradygmacie jakościowym metodą analizy fenomenologiczno-interpretacyjnej. Na podstawie zapisów doświadczenia niewiedzenia w literaturze fachowej oraz wywiadów pogłębionych z psychoterapeutami różnych orientacji teoretycznych, stworzono bogaty opis zjawiska, uwzględniający jego różnorodność i wielowymiarowość. Opisane zostały przejawy, rodzaje, działanie i źródła doświadczenia niewiedzenia, a także postawy, jakie przyjmują wobec niego psychoterapeuci.
Badanie obejmowało aspekt idei – to jest sposoby konceptualizacji niewiedzenia w literaturze przedmiotu, oraz aspekt praktyki – bezpośredniego doświadczania tego zjawiska w codziennej pracy terapeutycznej.
Wynikiem badań jest model zjawiska, które, choć pełni istotną rolę w procesie psychoterapii, rzadko poddawane jest systematycznej analizie i dyskusji. Wnioski z przeprowadzonych analiz pokazują znaczenie opisywanego fenomenu dla indywidualnego rozwoju zawodowego terapeutów, dialogu pomiędzy różnymi orientacjami teoretycznymi, oraz dla rozumienia miejsca psychoterapii w systemie różnych instytucji społecznych.

Seminarium 2. Odwrócenie ról w rodzinie jako sytuacja traumatyczna. Też dla psychoterapeutów?

Prelegentka: prof. dr hab. Katarzyna Schier (Wydział Psychologii UW)

Dyskutanci: prof. UW dr hab. Barbara Tryjarska (Wydział Psychologii UW) oraz dr Cezary Żechowski (Instytut Psychologii UKSW)

Prowadzący seminarium: dr Rafał Styła (Wydział Psychologii UW)

Termin: 19.I.2018 (piątek w godz. 10:00-12:00)

Streszczenie referatu

W ramach wystąpienia przedstawię istotę zjawiska odwrócenia ról w rodzinie czyli parentyfikacji oraz doniesienia kliniczne na temat jego częstotliwości w grupie zawodów związanych z pomaganiem, w tym psychoterapeutów. Dziecko, które w sposób emocjonalny lub/i instrumentalny opiekuje się własnym rodzicem, bo tylko tak potrafi pozyskać i zagwarantować sobie jego troskę, może w przyszłości poszukiwać aktywności zawodowej, która będzie miała podobny charakter. Przedstawię tezę o odwróceniu ról jako zjawisku traumatycznym i będę próbować odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób psychoterapeuci mogą radzić sobie ze swoją przeszłością w pracy z pacjentami. Wystąpienie zakończą wyniki badań przeprowadzonych razem z Marcinem Rzeszutkiem nad problemem wypalenia zawodowego w grupie psychoterapeutów Gestalt oraz psychoterapeutów behawioralno-poznawczych (Psychotherapy, 2014). Będę próbowała interpretować wyniki tych badań w aspekcie teorii przywiązania.

Seminarium 3. Psychoterapia poznawczo-behawioralna PTSD – czy tylko przedłużona ekspozycja?

Prelegent: Dr Agnieszka Popiel (Uniwersytet SWPS)

Dyskutanci: Dr Paweł Holas (Wydział Psychologii UW), dr Dawid Ścigała (Instytut Psychologii APS)

Termin: 16.III.2018. (piątek w godz. 10:00-12:00)

Streszczenie referatu

Zorientowana na traumę psychoterapia poznawczo-behawioralna PTSD metodą przedłużonej ekspozycji (Foa, Hembree, Rothbaum, 1997, 2014) ma solidne podstawy empiryczne w leczeniu ofiar różnorodnych doświadczeń traumatycznych (weterani, ofiary przemocy, gwałtu itd.). Jak każda metoda leczenia nie jest jednak wolna od ograniczeń. Należą do nich ograniczenia skuteczności (niepełna remisja objawów PTSD lub niezadowalające wskaźniki poprawy klinicznej), przedwczesne rezygnacje z terapii, czy trudności w zastosowaniu wynikające z samej metody. Badania kliniczne nad skutecznością leczenia PTSD u ofiar wypadków komunikacyjnych metodami psycho-, farmakoterapii i leczenia skojarzonego (programy TRAKT, www.wypadki-drogowe.pl) dostarczyły danych wzbogacających istniejący stan wiedzy na temat współczesnych metod leczenia PTSD, temperamentalnych predyktorów skuteczności terapii i zmian zachodzących w trakcie leczenia. O wynikach tych badań i wynikających z nich kolejnych krokach badawczych (realizowanych w ramach projektu PTSD-Diagnoza Terapia Profilaktyka) – mających na celu rozszerzenie wachlarza możliwości terapeutycznych wobec osób cierpiących na PTSD będzie to wystąpienie.

Literatura:

Popiel A., Zawadzki B., Pragłowska E., Teichman Y. (2015) A randomized controlled trial of prolonged exposure, paroxetine and combined treatment for PTSD following a motor vehicle accident – The “TRAKT” Study. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry 48, 17–26.

Popiel A., Zawadzki, B. (2013). Temperamental traits as predictors of effectiveness of psychotherapy (Prolonged Exposure) for PTSD in the group of motor vehicle accidents survivors. Current Issues in Personality Psychology, 1, 43-50.

Popiel A., Zawadzki B. (2014) Przedłużona ekspozycja w Polsce. Wstęp do polskiego wydania. W: Foa EB, Hembree EA., Olasov Rothbaum B. Przedłużona ekspozycja w terapii PTSD. Emocjonalne przetwarzania traumatycznych doświadczeń. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne; s. 9–11.